Εντυπώσεις από τη Νορβηγία

Επισκεφτήκαμε τη Νορβηγία  για να γνωρίσουμε τη χώρα και τους μακρινούς συγγενείς της Κατερίνας, από τη Νορβηγίδα γιαγιά της, τη Μάρθα. Η Μάρθα έφυγε από εκεί πολύ μικρή, με τους γονείς της, που μετανάστευσαν στον Καναδά. Οι συγγενείς που θα βλέπαμε ήταν μακρινού βαθμού συγγένειας, σαν λέμε τρίτα ξαδέρφια.

Η φιλοξενία που είχαμε ήταν τόσο ολόθερμη και γενναιόδωρη που ξεπερνάει τη φαντασία. Δεν έχω συναντήσει τόσο δοτικούς ανθρώπους. Δεν μπορεί να ήταν σύμπτωση, γιατί αυτή την αντιμετώπιση την είχαμε από όλους όσους συναντήσαμε στα διάφορα μέρη που πήγαμε.

Δεν ξέρω πού βασίζεται η εντύπωση ότι οι βόρειοι είναι ψυχροί άνθρωποι, πάντως αυτό που ζήσαμε τη διαψεύδει ολοσχερώς. Οι οικογενειακοί τους δεσμοί είναι πάρα πολύ στενοί, χωρίς να είναι πνιγηροί. Υπάρχει μεγάλη αλληλεγγύη και ταυτόχρονα διακριτικότητα. (Αυτό το εγκάρδιο στοιχείο δεν το έχω δει στα έργα του σκανδιναβικού κινηματογράφου, που δείχνουν  ακριβώς το αντίθετο για τους βόρειους, των Νορβηγών συμπεριλαμβανομένων. Είναι μάλλον λάθος να διαμορφώνεις εντύπωση για έναν χώρο από τις ταινίες που παράγει.)

Η Νορβηγία είναι μια πανέμορφη χώρα, ως γνωστόν. Με τοπία σπάνιας ομορφιάς.
Αυτό που έχει σημασία είναι ο μεγάλος σεβασμός που έχουν δείξει οι κάτοικοι στο περιβάλλον, φτιάχνοντας κατοικίες πλήρως εναρμονισμένες σε αυτό. Παρατηρήσαμε αρκετούς οικισμούς σε κάποιες πλαγιές, που δεν διακρινόταν, σαν ήταν καμουφλαρισμένοι, με τα σπίτια φτιαγμένα από ξύλο και τις στέγες καλυμμένες επίτηδες με χόρτα.

Είναι μια πλούσια χώρα καθώς αξιοποίησε έξυπνα τα πετρελαϊκά κοιτάσματά της, τα οποία αρνήθηκε να εκχωρήσει σε ξένους και τα διαχειρίστηκε η ίδια, με την κρατική εταιρία που συνέστησε. Τα κέρδη επενδύθηκαν στην ανάπτυξη του συνόλου της κοινωνίας και δεν ιδιοποιήθηκαν από λίγους, όπως έγινε στις περισσότερες πετρελαιοπαραγωγούς χώρες.

Το κράτος λειτουργεί υπέρ του συνόλου και ο κόσμος το εμπιστεύεται, πληρώνοντας με συνέπεια τους φόρους του και τηρώντας τους νόμους. Η συνέπεια χαρακτηρίζει και πολλούς επιχειρηματίες, που κρατάνε τις επιχειρήσεις τους στη χώρα, αρνούμενοι να πάνε σε άλλες με «φθηνότερα εργατικά χέρια». Μένουν εκεί και επενδύουν τα κέρδη τους στις επιχειρήσεις τους αντί να τα υφαρπάζουν.

Αυτό έκανε ο – μακρινός - θείος της Κατερίνας με το εργοστάσιο κατασκευής ειδών για παιδικές χαρές, που έφτιαξε ο ίδιος εκ τους μηδενός. Το κράτησε κοντά στη μικρή του πόλη και δίπλα στο σπίτι του, δουλεύοντας και επενδύοντας σε αυτό, με αποτέλεσμα να είναι σήμερα το πρώτο στη Σκανδιναβία. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η ανεργία είναι άγνωστη. Μιλήσαμε με πολύ κόσμο και δεν συναντήσαμε ούτε έναν άνεργο, ούτε κάποιον να παραπονιέται και να μιλάει επιθετικά για τους άλλους, για το κράτος, για το σύστημα, κλπ. Είδαμε θετικότητα και καθόλου γρίνια (ούτε τη ζοχάδα που έχουν πολλοί Γερμανοί, ειδικά στο Βερολίνο).

Υπόψη ότι η Νορβηγία, πριν το 1960, θεωρείτο από τις πιο φτωχές χώρες της «Δυτικής Ευρώπης» και πολλοί είχαν φύγει μετανάστες, όπως έφυγαν οι πρόγονοι της Κατερίνας στον Καναδά προπολεμικά. Φαίνεται όμως ότι υπήρχε αναπτυγμένη κοινωνική υποδομή, παρά την οικονομική καχεξία, και έτσι όταν ήρθε το πετρέλαιο αξιοποιήθηκε κατάλληλα.

Οι εξελιγμένες κοινωνικές βάσεις φαίνονται και στην πολύ μικρή παρουσία της εκκλησίας στα δημόσια πράγματα αφού οι περισσότεροι είναι άθρησκοι και η εκκλησία λειτουργεί για τους πιστούς της, διαχωρισμένη από το κράτος.

Βέβαια, η απουσία πολεμικών συρράξεων και εμφυλίων από τη σύγχρονη ιστορία της Νορβηγίας, πέρα από τη γερμανική κατοχή, έχει συμβάλει πολύ στην ήρεμη επεξεργασία των κοινωνικών θεμάτων και στη θέσμιση ουσιαστικών δομών.

Η θέση της γυναίκας είναι ισότιμη εδώ και χρόνια, αφού η ανεξαρτησία της έχει κατακτηθεί προ πολλού.

Η παιδεία ανοιχτή σε νέα ρεύματα και ιδέες, χωρίς εθνικιστικά κολλήματα, έχει εξοπλίσει τον λαό με ένα ανώτερο επίπεδο κατάρτισης και γι’ αυτό βλέπεις ακόμη και 80χρονους αγρότες να μιλάνε αγγλικά. Η εργατικότητα και η νοικοκυροσύνη τους είναι εντυπωσιακή. Όλοι, άνδρες και γυναίκες, κάνουν δουλειές του σπιτιού και ξέρουν από μαστορέματα. Γυμνάζονται, είναι φυσιολάτρες, κάνουν ποδήλατο ακόμη και στα βουνά, ορειβατούν φορτωμένοι με τα μωρά τους στην πλάτη (και οι γυναίκες), ενώ τα μικρά τους σκαρφαλώνουν σαν κατσίκια.  

Γενικά όλα μοιάζουν τέλεια, εκτός από τον καιρό. Εμείς είχαμε την  τύχη να πέσουμε σε ηλιόλουστες μέρες, αν και τέλη Σεπτέμβρη. Γεγονός ασυνήθιστο (που μπορεί να οφείλεται στην κλιματική αλλαγή), αλλά εμάς μας βόλεψε.

Πριν φύγουμε ζήσαμε ένα διήμερο με τον τυπικό καιρό για αυτή την εποχή, βροχή, μουντάδα, υγρασία και δυνατός αέρας που σε πιρουνιάζει. Όχι ιδιαίτερα ευχάριστος. Μπορεί για αυτό οι άνθρωποι εκεί να οργανώθηκαν έτσι σοφά, ώστε να κάνουν εύκολη τη ζωή τους, ευχάριστη μεταξύ τους και λειτουργική στα σπίτια τους, αφού ο καιρός έξω ήταν ζόρικος.

Μια τέτοια χώρα θα μπορούσε να παίξει το ρόλο πρότυπου για πολλές άλλες χώρες, αρκεί να υπάρχει επαφή ανάμεσά τους, ώστε να γίνεται η ανταλλαγή πληροφοριών, εντυπώσεων και βιωμάτων μεταξύ των ανθρώπων. Αυτό συμβαίνει ήδη σε κάποιο βαθμό, φυσικά.

Συμβαίνει, ούτως ή άλλως, στον σημερινό παγκοσμιοποιημένο κόσμο η αλληλεπίδραση των διαφορετικών κουλτούρων. Η επιρροή βέβαια των ΗΠΑ είναι τεράστια και κυριαρχεί ως πρότυπο, χωρίς όμως να έχει να προτείνει τις ποιότητες που είδαμε στη Νορβηγία και υποθέτουμε υπάρχουν στη Σκανδιναβία γενικότερα.

Η επιστροφή μας οδικώς μέσω της Δανίας έδειξε ότι και οι Δανοί έχουν πολλά καλά να προτείνουν στην ανθρωπότητα. Αρκεί βέβαια να ξεπεράσουν και αυτοί, όπως και όλοι μας, το φόβο για το ξένο και τους ξένους, ειδικά τους πρόσφυγες.

Αυτό είναι το κρίσιμο θέμα, το προσφυγικό, που καλούνται να αντιμετωπίσουν τώρα οι  σκανδιναβικές κοινωνίες, βρίσκοντας λύσεις σοφές. Μέχρι στιγμής δυσκολεύονται και φάνηκαν τα προβλήματα με την άνοδο κάποιων εθνικιστικών κομμάτων σε αυτές. Ελπίζω να τα καταφέρουν, να απομονώσουν τους εθνικιστές και να παραμείνουν πρότυπο.

Η κλεμμένη χαρά

Πολλοί από αυτούς που βρίσκονται κοντά στο θάνατο μάς συμβουλεύουν να χαιρόμαστε τη ζωή, όσο την έχουμε. Το αντιλαμβανόμαστε βέβαια και από μόνοι μας όταν σκεφτόμαστε το αναπόφευκτο τέλος μας. Τότε τι συμβαίνει και το ξεχνάμε; Γιατί δεν γίνεται αυτό οδηγός μας, για να χαιρόμαστε την κάθε μέρα μας;

Υποθέτω ότι αυτό οφείλεται  σε μεγάλο βαθμό στο ότι η ζωή έχει κι αυτή τις απαιτήσεις της. Χρειαζόμαστε τα  προς το ζειν, για να χαρούμε τη ζωή. Αυτά, με τη σειρά τους,  απαιτούν κόπο και προκαλούν μερικές φορές διενέξεις, αφού δεν βρισκόμαστε  σε ένα παραδείσιο τοπίο που έχει τα πάντα για όλους. Υπάρχει ένας αναγκαίος "πόνος" που πρέπει να πληρώσουμε για να χαρούμε.

Το πρόβλημα δεν βρίσκεται σε αυτό, όσο στον μη αναγκαίο πόνο, στη μη απαραίτητη λύπη και στην περιττή δυστυχία, όπου υποφέρουμε ενώ δεν υπάρχει πρακτική έλλειψη που να το δικαιολογεί.

Γνωρίζουμε όλοι από άσχημες συμπεριφορές, βία και κακεντρέχεια, ασχήμια και μιζέρια, γύρω μας και μέσα μας. Επίμονα κατάλοιπα δυστυχίας που αρνούνται να αποχωρήσουν από τη σκηνή ενώ  έχει τελειώσει ο ρόλος τους. Κυκλοφορούν ανάμεσά μας σαν φαντάσματα από ένα σκοτεινό παρελθόν, τρυπώνουν στις ψυχές μας και κλέβουν τη χαρά μας. Τη χαρά που δικαιούμαστε, γιατί δουλέψαμε για αυτήν και θα έπρεπε να την έχουμε όλη δική μας. Σε αυτά πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας, να τα εντοπίσουμε και να τα ξεφορτωθούμε, για να δώσουμε στη ζωή μας τη χαρά που δικαιωματικά της ανήκει.

και αν το μέλλον είναι καλύτερο;

Το σύγχρονο πνεύμα τείνει στη δυστοπία. Φαντάζεται το μέλλον ως κάτι σκοτεινό, με την κλιματική  αλλαγή να σαρώνει τον πλανήτη, τα δάση και η άγρια ζωή να αποψιλώνονται, και οι άνθρωποι να ελέγχονται από artificial intelligent μηχανισμούς οι οποίοι θα βρίσκονται στα χέρια μιας κλίκας ολιγαρχών.

Οι ταινίες που βλέπουμε βρίθουν από δυστοπία, οι παραστάσεις είναι ντυμένες με σκούρα χρώματα, οι εκθέσεις τέχνης ηδονίζονται με ξεκοιλιάσματα, ενώ τα ντοκιμαντέρ της φύσης στην τηλεόραση καταλήγουν πλέον μόνιμα με αποστροφές για τον αδηφάγο άνθρωπο. 

Υπάρχουν πολλά στοιχεία που δικαιολογούν τη δυστοπική θέαση του μέλλοντος. Βλέπουμε ήδη τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και της οικολογικής ανισορροπίας. Αν σε αυτά προσθέσουμε την άνοδο των λαϊκιστών ηγετίσκων (που αρνούνται την κλιματική αλλαγή), το μέλλον δεν προοιωνίζεται ιδιαίτερα καλό.

Τα σενάρια που παίζουν είναι από κατάμαυρα ως γκρίζα. Μοιάζει σαν η φαντασία μας να αδυνατεί να συλλάβει μια καλύτερη εξέλιξη. Αυτό νομίζω ότι είναι το πιο ανησυχητικό. Διότι αν δεν μπορούμε να φανταστούμε ένα καλύτερο αύριο, τότε το χειρότερο είναι το μόνο σίγουρο.  

Πόσο σίγουρο είναι όμως στην πράξη; Οι άνθρωποι έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα ευρηματικά όντα, που ξεπέρασαν απίστευτες δυσκολίες. Γιατί να μην ξεπεράσουν κι αυτή;

Σίγουρα η πορεία των ανθρώπων δεν ήταν γραμμική προς τα πάνω. Έχουν περάσει πισωγυρίσματα και γκρεμοτσακίσματα, όμως επανήλθαν και βελτιώθηκαν, μαθαίνοντας από τα λάθη τους, αφού βέβαια έφαγα τα μούτρα τους. Έμαθαν όμως.

Φαίνεται να βρισκόμαστε μπροστά σε μια τέτοια καμπή. Το σύστημα οδηγείται σε κατάρρευση, αν δεν αλλάξει έγκαιρα. Αν όμως αλλάξει; Είναι αμφίβολο, αλλά δεν αποκλείεται.

Τι αποκλείει τον άνθρωπο να βρει λύσεις και για το περιβάλλον και για το κλίμα και για όλα όσα κάνουν το μέλλον σήμερα να μοιάζει σκοτεινό; Μήπως πρέπει να ωθήσουμε τη φαντασία μας και προς αυτήν την κατεύθυνση;

Εγώ θα τολμήσω να φανταστώ ένα μέλλον όπου ο άνθρωπος θα έχει μάθει τόσο καλά τον πλανήτη του με όλο το οικοσύστημά του, μαζί με την ατμόσφαιρα, το κλίμα, τα βάθη των ωκεανών, τους παγετώνες και τα έγκατα της γης, που θα μπορεί να τα ρυθμίζει έτσι ώστε να είναι όλα ισορροπημένα, για να μπορεί αυτός να συγκεντρωθεί στην εξερεύνηση τους σύμπαντος. Μπορεί να πάρει καιρό, μπορεί να έχουν εντωμεταξύ βυθιστεί κάποιες περιοχές και να έχουν χαθεί κάποιοι πληθυσμοί ζώων, φυτών και ανθρώπων, αλλά  σε 100 ή 200 ή 500 άντε 1.000 χρόνια μπορεί να έχουν λυθεί όλα αυτά που σήμερα μάς φαίνονται άλυτα και μας προκαλούν απελπισία.

Να θυμίσουμε ότι κάποτε οι άνθρωποι ήταν τόσο απελπισμένοι από κάποια καταστροφικά φυσικά φαινόμενα, τα οποία απέδιδαν στην οργή των θεών, ώστε έφταναν στο σημείο να θυσιάζουν τα παιδιά τους για να κατευνάσουν τη θεία οργή.  Τώρα εμείς θυσιάζουμε την ελπίδα των παιδιών μας σε καταστροφικά σενάρια με κλιματικά και άλλα δυστοπικά φαινόμενα που εμείς προκαλούμε άρα μπορούμε κατά συνέπεια να λύσουμε, αν ενεργοποιηθούμε.

Μήπως αντί για την μοιρολατρία και την παθητικότητα, να ενεργοποιηθούμε δυναμικά, πιστεύοντας στις δυνατότητές μας και στις δυνατότητες των παιδιών μας; Σε αυτά ανήκει το αύριο, και δεν θα είναι απαραίτητα χειρότερο, επειδή εμείς τώρα, ως καταραμένοι καλλιτέχνες, βαυκαλιζόμαστε μες στον πεσιμιστικό ναρκισσισμό μας.

Το μέλλον δεν αποκλείεται να είναι καλύτερο, και εμείς εντωμεταξύ να έχουμε χάσει χρόνο μες στην παθητικότητα ενός παρόντος παραιτημένου από τη χαρά και την ελπίδα.