ΘΕΜΑ ΗΓΕΣΙΑΣ

Η λέξη ηγεσία είναι παράγωγο του ρήματος άγω: οδηγώ. Διαφέρει από τη λέξη εξουσία και το συναφές ρήμα εξουσιάζω: επιβάλλομαι. Αν η εξουσία είναι κάτι που χρειάζεται αμφισβήτηση, καθώς εμπεριέχει το στοιχείο της βίας, δεν θα λέγαμε το ίδιο για την ηγεσία, εφόσον αυτή προκύπτει φυσικά και αβίαστα.

Πώς προκύπτει φυσικά και αβίαστα η ηγεσία; Πέρα από τα παραδείγματα του ζωικού βασιλείου, με τα ζώα που κινούνται σε ομάδες ακολουθώντας τα πλέον έμπειρα ή ικανά, έχουμε αρκετή εμπειρία και από τις δικές μας ομαδικές δραστηριότητες. Κάποιος «χορευταράς» σέρνει πρώτος το χορό, κάποιος «παιχταράς» ανοίγει δρόμο για τα καλάθια, ένα «μυαλό ξουράφι» λύνει προβλήματα που σπαζοκεφαλιάζουν τους υπόλοιπους, κλπ.

Φαίνεται ότι κάποιοι έχουν, εκ φύσεως, ικανότητες και ταλέντα σε κάποια πεδία, που τους βάζουν μπροστά, να ανοίγουν δρόμο για τους άλλους. Αυτοί αναδεικνύονται σε ηγέτες και αρχηγούς των ομάδων τους, στα ειδικά πεδία τους. Είναι αυτό κάτι κακό; Προφανώς όχι, αφού προκύπτει φυσικά, βγαίνει μέσα από την ίδια την ομάδα, συντελώντας στο δικό της καλό.

Τί συμβαίνει όμως όταν ηγούνται κάποιοι που δεν συντελούν στο καλό της ομάδας, είτε από αδυναμία αντίληψής του είτε από ιδιοτέλεια; Βρέθηκαν σε αυτή τη θέση υποσχόμενοι το καλύτερο, η ομάδα τούς εμπιστεύθηκε, αλλά δεν ανταποκρίθηκαν στο ρόλο τους. Μπορεί να γέρασαν, ξεμωράθηκαν, διεφθάρησαν, να έπαθαν διάφορα που μείωσαν τις ικανότητές τους και διαστρέβλωσαν την αρχική τους καλή προαίρεση (αν την είχαν, διότι μπορεί να ήταν εξ αρχής απατεώνες). Τώρα, φυσιολογικά, πρέπει να αντικατασταθούν από άλλους, ικανότερους και καλύτερους.

Η φυσιολογική αντικατάσταση και διαρκής αναπλήρωση της ηγεσίας από τα εκάστοτε καταλληλότερα άτομα για αυτήν, παρεμποδίζεται από τους μηχανισμούς εξουσίας στους οποίους εμπλέκονται συχνά οι ηγέτες μετατρεπόμενοι σε ηγεμόνες.

Καθώς τα φαινόμενα ηγεμονισμού των ηγετών είναι συχνά (δείχνοντας κάποια ροπή των ατόμων στην παρεκτροπή τους όταν βρεθούν σε θέση ηγετική), είναι δική μας ευθύνη ο διαρκής έλεγχός τους και η αντικατάστασή τους από τους ικανότερους και καλύτερους να ηγηθούν. Καθεστώτα αντιδημοκρατικά, αδιαφανή και δεσποτικά, είναι φυσικά ακατάλληλα για κάτι τέτοιο, οπότε, προέχει η αλλαγή τους από όσους ζουν σε αυτά.

Όσοι ζούμε σε χώρες δημοκρατικές και σε περιβάλλοντα ελεύθερα, είμαστε άμεσα υπεύθυνοι για τις ηγεσίες μας. Εάν αυτές είναι ανεπαρκείς, τότε οφείλουμε να τις αντικαταστήσουμε. Ας δούμε λοιπόν σε τι κατάσταση βρίσκονται οι ηγεσίες μας σήμερα.

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ ΣΗΜΕΡΑ – Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ

Από τα διάφορα είδη ηγεσίας αυτό το οποίο μας αφορά όλους ως πολίτες είναι της πολιτικής ηγεσίας. Τα άλλα είδη μπορεί να επιμερίζονται σε ειδικές κατηγορίες ενδιαφερόντων και ενδιαφερομένων (πχ. η αθλητική ηγεσία αφορά αθλητές και φιλάθλους), ενώ η πολιτική ηγεσία είναι κοινού ενδιαφέροντος (ή τουλάχιστον έτσι πρέπει να είναι), καθώς ασχολείται με το Κοινόν και φροντίζοντας την κοινή μας ευημερία  (ή τουλάχιστον έτσι θα έπρεπε). 
Ας εξετάσουμε την κατάσταση της πολιτικής ηγεσίας στις καθ’ ημάς δημοκρατικές χώρες, ξεκινώντας από αυτές της ευρωπαϊκής ένωσης, στην οποία ανήκουμε. Τί παρατηρούμε;

Οι ηγεσίες αναδεικνύονται μέσα από κόμματα, τις θέσεις των οποίων εκπροσωπούν. Πρόκειται κατά  βάση για κομματικές ηγεσίες οι οποίες καταφέρνουν να αναλάβουν την πολιτική ηγεσία των χωρών τους όταν τα εκλογικά συστήματα και τα κομματικά αποτελέσματα τις ευνοούν. Συνήθως διακηρύσσουν ότι θα φροντίσουν για το κοινό καλό, πέραν κομμάτων, αλλά οι κομματικές δεσμεύσεις και η εξάρτηση από την εκλογική τους πελατεία τις διαψεύδει συχνά. Αν στις δεσμεύσεις και εξαρτήσεις προσθέσουμε αυτές προς τους διάφορους χρηματοδότες και τους επικοινωνιακούς χορηγούς τους, τότε το διακηρυσσόμενο κοινό καλό μπορεί να βρεθεί τελευταίο στις πολιτικές που εφαρμόζουν.

Στις χώρες που έχουν αναπτύξει κουλτούρα διαλόγου και μετριοπάθειας όπως στις βορειο-ευρωπαϊκές, οι κομματικές ηγεσίες καταφέρνουν να κρατήσουν τις ισορροπίες και να μη μεροληπτήσουν σκανδαλωδώς, κάτι το οποίο δεν είναι εξασφαλισμένο στις χώρες της νότιας και ανατολικής Ευρώπης. Είτε, όμως, πρόκειται για τις μεν, είτε για τις δε, οι κομματικές ηγεσίες υπολείπονται, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, των ηγετικών απαιτήσεων των χωρών για το κοινό τους καλό. Στην καλύτερη περίπτωση καταφέρνουν μια διαχειριστική τάξη, αποφεύγοντας πρωτοβουλίες δημιουργικής καθοδήγησης των χωρών τους στο μέλλον, που χαράσσεται τελικά από άλλες δυνάμεις, ερήμην αυτών. Ηγεσία όμως δεν σημαίνει μόνο διαχείριση αλλά και οδήγηση προς το μέλλον.

ΗΓΕΣΙΑ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ

Η ανθρωπότητα σήμερα γίνεται όλο και περισσότερο διασυνδεδεμένη, κινούμενη αργά αλλά ανεπίστρεπτα στη διαμόρφωση μιας παγκόσμιας υπερ-ομάδας που θα συμπεριλαμβάνει όλες τις άλλες ομάδες. Οι εθνικές ομάδες θα συνεχίσουν να υπάρχουν, βέβαια, και να λειτουργούν στα πλαίσια της παγκόσμιας κοινότητας ως υπο-ομάδες, με τα δικά τους ειδικά θέματα και τους δικούς τους ηγέτες.

Οι παρούσες εθνικές ηγεσίες δείχνουν να μη θέλουν να αντιληφθούν αυτήν την εξέλιξη, διότι έχουν παγιωθεί σε τοπικές εξουσίες που δεν θέλουν να χάσουν τα προνόμιά τους. Αυτό εξηγεί και τη δυστοκία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, πόσο μάλλον της παγκόσμιας που θα απαιτηθεί στο μέλλον. Αντί να ενισχυθεί η διεθνής συνεργασία, οι κατά τόπους εξουσίες την αποφεύγουν, αν δεν την υπονομεύουν, ποντάροντας στον εθνικισμό και στο φόβο των ξένων, για να κρατήσουν τους λαούς φοβισμένους γύρω τους.

Οι λαοί μπορεί να μην έχουν πολύ καλή επίγνωση των προκλήσεων του μέλλοντος εφόσον τους λείπει η γενική εποπτεία των παραμέτρων που εμπλέκονται στη διαμόρφωση του κόσμου, ο οποίος γίνεται όλο και πιο περίπλοκος.  Οι απλοί πολίτες προσπαθούν να τα «φέρουν βόλτα» στην καθημερινότητά τους, που κινείται στον μικρόκοσμο της δουλειάς τους, της γειτονιάς τους και της οικογένειάς τους.  Προφανώς καταλαβαίνουν τη διασύνδεση του μικρόκοσμού τους με τον μακρόκοσμο της ανθρωπότητας, αλλά δεν έχουν τα περιθώρια να ασχοληθούν επισταμένως με αυτόν και να επεξεργαστούν δημιουργικά τα δεδομένα του. Γι’ αυτό χρειάζονται τους πραγματικούς ηγέτες, αυτούς δηλαδή που θα έχουν την ευρύτητα του πνεύματος, την ικανότητα και την κατάρτιση να «συλλάβουν» το όραμα του μέλλοντος, να παρουσιάσουν τις προοπτικές του, να δείξουν τις ευκαιρίες και τους κινδύνους του.  

Στο τέλος, βέβαια, είναι απόφαση των λαών τί θα επιλέξουν. Να ακολουθήσουν αυτούς που τους οδηγούν στο μέλλον ή αυτούς που τους κρατούν καθηλωμένους στο παρελθόν. Όμως, τι επιλογές δίνονται στους λαούς; Ποιες προτάσεις τίθενται υπόψη τους και ποιες δυνάμεις συμμετέχουν στις ηγετικές διαμορφώσεις του καιρού μας;

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΙΣ ΗΓΕΤΙΚΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ

Ας δούμε τι συμβαίνει στην πολιτική ηγεσία και στις περί αυτής διαμορφώσεις, όπως τις παρακολουθούμε εκ του σύνεγγυς στην ευρωπαϊκή ένωση. Η πρώτη επισήμανση είναι ότι τις παρακολουθούμε. Δεν συμμετέχουμε ενεργά. Τουλάχιστον οι περισσότεροι από εμάς. Σίγουρα κανείς από όσους ξέρω και εκτιμώ. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Πιθανολογώ ότι μία βασική αιτία είναι η κομματική διαδικασία, όπως ανέφερα παραπάνω, που απομακρύνει τους περισσότερους από εμάς. Δεν μας αρέσουν τα κόμματα και οι διαδικασίες τους, είτε γιατί δεν υπάρχει κόμμα να μας αντιπροσωπεύει είτε γιατί οι κομματικές διαδικασίες μας απωθούν. Εδώ να πούμε ότι αν αυτά απωθούν εμάς τους ενήλικες, οι νέοι δεν θέλουν ούτε να τα ξέρουν. Πού οδηγεί αυτή η διάσταση; Στην ολοένα και μεγαλύτερη αποχή από τις ηγετικές διαμορφώσεις, οι οποίες συμβαίνουν ερήμην μας.

Πώς θα γεφυρωθεί το χάσμα; Προφανώς, με τη συμμετοχή μας. Αν δεν μας αρέσουν τα υφιστάμενα κόμματα, κάνουμε ένα άλλο. Αν δεν μας αρέσουν οι διαδικασίες, τις αλλάζουμε. Φαίνεται απλό. Για να τα κάνουμε όλα αυτά, όμως, θα πρέπει να έχουμε ένα όραμα που να μας παρακινεί. Μια ιδέα για τον κόσμο που να μας εμπνέει. Ένα σχέδιο για το αύριο που να πείθει, πρώτα από όλα εμάς τους ίδιους.

Η ΙΔΕΑ

Οι υφιστάμενες ιδέες που χρησιμοποιούνται ήδη από τις ομάδες πολιτικής οργάνωσης δεν φαίνεται να μας εμπνέουν τόσο ώστε να συμμετέχουμε. Μπορεί να νιώθουμε κοντά σε κάποιες, αλλά να μην ταυτιζόμαστε. Εγώ, ας πούμε, νιώθω κοντά στις οικολογικές και σοσιαλδημοκρατικές ιδέες, αλλά δεν με εμπνέουν τόσο ώστε να ενεργοποιηθώ. Είναι σωστές αλλά δεν είναι αρκετές. Ο λόγος, κατ’ εμέ, είναι ότι δεν απαντούν  στο ερώτημα τί θέλουμε πραγματικά από τη ζωή, ώστε η πολιτική μας οργάνωση να συμβάλλει σε αυτό. Τους διαφεύγει το κύριο ερώτημα και κεντρικό ζήτημα του ανθρώπου, που έρχεται σε αυτόν τον κόσμο για λίγο, ξέροντας ότι θα τον αφήσει κάποια στιγμή για πάντα. Τι θέλουμε, λοιπόν, από τον κόσμο, όσο είμαστε σε αυτόν; Μα, φυσικά, ΝΑ ΠΕΡΝΑΜΕ ΚΑΛΑ*

Μήπως αυτό θα μπορούσε να γίνει Η ΙΔΕΑ; Να την υιοθετήσουμε σαν βασική μας αρχή και να θέσουμε θέμα ηγεσίας ως προς αυτήν. Τι κάνουν οι υφιστάμενες ηγεσίες να την προάγουν; Τι καλύτερο θα μπορούσαμε να κάνουμε εμείς;

Μια τέτοια ιδέα θα μπορούσε να τεθεί άμεσα σε εφαρμογή, φροντίζοντας να περνάμε καλά εμείς οι ίδιοι, ενώ κινητοποιούμαστε πολιτικά, υπέρ αυτής και μέσω αυτής. Έτσι οι διαδικασίες δεν θα ήταν βαρετές αλλά, αντίθετα, ελκυστικές, και για τους νέους.

*Η ανάδειξή της ως αρχής, και οι πολιτικές και γενικότερες αλλαγές που αυτή συνεπάγεται εξετάζεται στο κείμενο παραπομπής: ΝΑ ΠΕΡΝΑΜΕ ΚΑΛΑ, στη θεωρία και στην πράξη