κατάσταση σκέψης

Αυτά που σκέφτομαι όπως τα σκέφτομαι είναι παράγωγα της κατάστασης μου ως ανθρώπου ενήλικα, υγιή, χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα (δικά μου ή των δικών μου). Αυτή η κατάσταση ισχύει για πολλούς αλλά δεν είναι η μόνη.
Μια σοβαρή αρρώστια, ένα κακούργημα, ο θάνατος κάποιου οικείου, το γήρας, η νεότητα, η παιδικότητα κλπ είναι καταστάσεις  του ανθρώπου με τον δικό τους τρόπο σκέψης.
Μπορεί όσοι βρισκόμαστε στην ίδια κατάσταση να μη φτάνουμε στα ίδια συμπεράσματα, αλλά σκεφτόμαστε στο ίδιο "μήκος κύματος", με τους δικούς του κώδικες και τη δική του στόχευση.
Εμείς, ας πούμε, που είμαστε στην κατηγορία "υγιείς, ενήλικες, χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα" είμαστε επιφορτισμένοι με το κατασκευαστικό μέρος του κόσμου που ζούμε, αυτόν τον κόσμο που τα παιδιά μαθαίνουν και οι γέροι αποχαιρετούν.
Ας τον κάνουμε όσο πιο φιλικό μπορούμε στα παιδιά, στους γέρους, στους αρρώστους και στους δυστυχείς, σεβόμενοι την ιδιαίτερη κατάστασή τους και τον δικό της τρόπο σκέψης.

Υπεύθυνη δήλωση μη-θρησκεύματος

Δηλώνω υπεύθυνα, γνωρίζοντας τις συνέπειες αυτής της δήλωσης στην ελληνορθόδοξη χώρα μου, ότι δεν είμαι Χριστιανός Ορθόδοξος ούτε ανήκω σε άλλο θρήσκευμα, αλλά δεν είμαι άθεος, αντίθετα έχω βαθιά πίστη σε Αυτό, που κανείς άνθρωπος δεν μπορεί να ονομάσει, να πει την ιστορία του, να του δώσει πρόσωπο και εικόνα, να μιλήσει για τις διδαχές του και να υμνήσει τα θαύματά του, παρά μόνο να μείνει σιωπηλός και έκθαμβος στο θάμα του κόσμου του, που το φωτίζει σε εμάς ο δικός μας ήλιος μας, στο οποίον πάντα προσεύχομαι όποτε με ευλογεί με τα μαγικά του ηλιοβασιλέματα.  

Η εποχή της ομορφιάς

Όταν οι άνθρωποι πεινούσαν δεν έβλεπαν την ομορφιά της φύσης όπως εμείς, οι χορτάτοι. Κοιτούσαν τη θάλασσα ψάχνοντας για ψάρια, παραμόνευαν τις λίμνες για να πιάσουν αγριόπαπιες, έβγαιναν στου λόγγους για τα κοπάδια τους, έκαναν ξερολιθιές στις πλαγιές για να φυτέψουν λίγο στάρι, έβλεπαν τα πλατιά ποτάμια σαν δρόμους και τους καταρράκτες σαν εμπόδια.

Εμείς φωτογραφιζόμαστε στους καταρράκτες, πάμε στη θάλασσα να κολυμπήσουμε και φτιάχνουμε βεράντες στις ξερολιθιές με θέα το ηλιοβασίλεμα.

Οι άνθρωποι παλιά, δεν ήταν τυφλοί στην ομορφιά. Έβλεπαν και αυτοί τη μαγεία στα ηλιοβασιλέματα, όμως η πείνα δεν τους άφηνε να δουν τη φύση γύρω τους χωρίς την έγνοια της τροφής. Εμείς απαλλαγμένη από αυτήν, έχουμε όλη την ομορφιά της φύσης δική μας ...αρκεί να μην τη λερώνουμε με τα αποφάγια μας.

Διαφορά φιλοσοφημένης και αφιλοσόφητης σφαίρας

Τι θα έκανε ένας Κούρδος φιλόσοφος της ΒΑ Συρίας ενώ θα γινόταν η επίθεση του τούρκικου στρατού στα μέρη του; Θα συστρατευόταν, προφανώς, με όλους τους συμπατριώτες του για να υπερασπιστεί την πατρίδα του. Αυτό, όμως, δεν τον κάνει φιλόσοφο. Είναι κάτι αυτονόητο το οποίο θα έκανε ο καθένας που δέχεται στρατιωτική επίθεση τέτοιας κλίμακας.
Ένας φιλόσοφος σε αυτή την κατάσταση, πέρα από την αυτονόητη άμυνα, θα αναζητούσε τα βαθύτερα αίτια της επίθεσης. Για να τα βρει, θα έπρεπε να παραμερίσει το αίσθημα προδοσίας από τους Αμερικάνους του Τραμπ, της πικρίας για το κατακερματισμένο κουρδικό έθνος, της οργής για το κυνικό παιχνίδι των μεγάλων δυνάμεων, του μίσους για τους Τούρκους, τους Σύριους του Άσαντ και όσους έχουν εγκληματήσει εναντίον του λαού του. Τέτοια αισθήματα και σκέψεις είναι κοινά σε όλους τους Κούρδους της περιοχής του.

Αυτός θα έπρεπε να κάνει ένα βήμα παραπέρα, να ξεπεράσει τον κουρδικό προσδιορισμό της σκέψης του και να σκεφτεί σαν φιλόσοφος όχι σαν Κούρδος (τη στιγμή μάλιστα που θα κινδύνευε επειδή ακριβώς ήταν Κούρδος).

Θα έπρεπε να αρθεί σε μια υπερεθνική διανόηση της εν λόγω κατάστασης, να τη σκεφτεί με ανθρωπολογικούς όρους, για να διαγνώσει τα βαθύτερα αίτια της ανθρώπινης επιθετικότητας, με αφορμή την συγκεκριμένη, βάρβαρη, εκδήλωσή της. Τα συμπεράσματα που θα έβγαζε θα έπρεπε να ισχύουν ανεξάρτητα από την ειδική περίπτωση βαρβαρότητας και να έχουν γενική ισχύ, αλλιώς δεν θα ήταν φιλοσοφικά και φιλοσοφημένα.

Οι Τούρκοι, οι Έλληνες, οι Κούρδοι, οι Αλβανοί, κλπ., είναι ειδικές περιπτώσεις με τις δικές τους εθνολογικές ερμηνείες και τις συνακόλουθες ενδεδειγμένες πολιτικές, αλλά ένας φιλόσοφος θα πρέπει να σκέφτεται και πέρα από αυτές για να συνάγει συμπεράσματα καθολικά. Το ίδιο θα έπρεπε να κάνει και αυτός, λοιπόν.

Ενώ θα πυροβολούσε θα έπρεπε η σφαίρα του να μη στοχεύει μόνο τον Τούρκο στρατιώτη που του επιτίθεται, ούτε τον Ερντογάν που κρύβεται από πίσω του, αλλά να φτάσει μέχρι τέλους, στην πηγή του κακού.

- Γιατί μού ορμάει ο Τούρκος στρατιώτης;

- Διότι υπακούει στα κελεύσματα του εθνάρχη του Ερντογάν για μια «μεγάλη Τουρκία», όπως της εποχής των σουλτάνων.

- Γιατί ο Ερντογάν θέλει να κάνει την Τουρκία ισχυρό σουλτανάτο της περιοχής;

- Διότι θέλει να αναδειχθεί σε νέο σουλτάνο.

- Γιατί θέλει να αναδειχθεί σε σουλτάνο; (Για να έχει χαρέμι; Όχι. Για να χτίζει παλάτια; Χμ, μπορεί, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Για να έχει πλούτη; Ναι, αλλά δεν αρκεί. Τότε γιατί; )

- Για να νιώθει «μέγας».

- Γιατί θέλει να νιώθει «μέγας»;

- Για να μείνει στην Ιστορία (την τούρκικη, τουλάχιστον, όπως αυτός την αντιλαμβάνεται, σουλτανικά).

- Γιατί θέλει να μείνει στην Ιστορία;

- Για να μνημονεύεται εις τους αιώνας (της Τουρκίας).

- Γιατί θέλει να μνημονεύεται; 
- Για να υπάρχει και μετά θάνατον.

- Γιατί θέλει να υπάρχει μετά θάνατον αφού δεν θα υπάρχει τότε;

- Γιατί του είναι αφόρητη η αίσθηση της ανυπαρξίας.

- Γιατί του είναι αφόρητη;

- Διότι είναι για όλους αφόρητη.

Ώπα, εδώ είμαστε. Φτάσαμε στο πέρας της διερεύνησης με την ταυτολογία ( η ανυπαρξία είναι αφόρητη γιατί είναι αφόρητη) και με την καθολικότητα (είναι αφόρητη για όλους). Μήπως αγγίξαμε την πηγή του καθολικού κακού (και όχι μόνο του «ερντογανικού»); Μήπως το κακό γενικά οφείλεται στον τρόμο της ανυπαρξίας;

- Γιατί όμως μπροστά στον τρόμο της ανυπαρξίας  φτάνει κάποιος να σκοτώσει για να υπάρξει ψευδαισθητικά και μετά θάνατον;

- Διότι προτιμά την ψευδαίσθηση της αιωνιότητάς του από την αποδοχή του αναπόφευκτου θανάτου του.

- Πρόκειται δηλαδή για υπεκφυγή;  

- Έτσι φαίνεται.  

- Έχουμε δηλαδή κάποιον που προκειμένου να υπεκφύγει του θανάτου του «σκορπάει τον θάνατο»;

- Μάλλον.

- Πώς διορθώνεται αυτή η διαστροφή;

- Με την αντιστροφή της. Να  αφήσουμε τις μετά θάνατον ψευδαισθήσεις και να «σκορπάμε τη ζωή» (αντί για τον θάνατο).

Με αυτές τις σκέψεις ο Κούρδος φιλόσοφος θα σημάδευε τον επιτιθέμενο για να τον εξουδετερώσει. Αν ήταν εύστοχος, η σφαίρα του θα σκότωνε τον εχθρό (για να μην τον σκοτώσει αυτός), αλλά θα το έκανε φιλοσοφημένα. Χωρίς εμπάθεια, αλλά με αποστασιοποίηση. Υπάρχει μια ειδοποιός διαφορά όταν αναγκάζεσαι να σκοτώσεις (ευρισκόμενος εν αμύνει) για να υπερασπιστείς τη ζωή γενικά και όχι μόνο τη δική σου.

Αν έβγαινε ζωντανός ο φιλόσοφος θα διέδιδε τις σκέψεις του, καλώντας όλους - και τους Τούρκους – στην περαιτέρω διερεύνηση των συμπερασμάτων του, για μια από κοινού διεκδίκηση της ζωής. Δεν θα αντεπιτίθετο στους Τούρκους και δεν θα ζητούσε τον αφανισμό τους από αντεκδίκηση. Αυτό θα έκανε τη σφαίρα του διαφορετική.

Μια φιλοσοφημένη σφαίρα πρέπει να διαφέρει ποιοτικά από μια αφιλοσόφητη, όσο κι αν ποσοτικά κάνουν το ίδιο πράγμα ως πυρομαχικά. Αν δεν εισάγει κάποια ποιοτική διαφορά, τότε η φιλοσοφία δεν παίζει κανένα ρόλο στα πράγματα και είναι περιττή. Για να παίζει το ρόλο της η φιλοσοφία ως γενική θεωρία, θα πρέπει να υπεισέρχεται σε όλα τα επιμέρους, ως μέρη του όλου. Θα πρέπει να επηρεάζει ακόμη και τον τρόπο που η σφαίρα του Κούρδου φιλόσοφου θα εκτοξευτεί στον επιτιθέμενο Τούρκο στρατιώτη. Εκτός αν είναι και αυτός φιλόσοφος. Όμως σε αυτήν την περίπτωση, δεν θα βρισκόταν εκεί και δεν θα πυροβολούσε δολοφονικά, για να ικανοποιήσει ψευδαισθήσεις μεγαλείου του σουλτάνου του, της Τουρκίας του και τις δικές του.

παύση προς απόλαυση

Είναι η δεύτερη κόρη που μεγαλώνω κι ακόμη να πιάσω το νόημα. Η πρώτη πάει ήδη στην 9η τάξη (Γ’ Γυμνασίου για την Ελλάδα) και δεν έχω καταλάβει πότε έγινε αυτό. Πότε ήταν που την πήγαινα από το χέρι στον παιδικό, όπως πάω τώρα τη μικρή. Έχω και με αυτήν τώρα τις ίδιες έγνοιες όπως είχα με την άλλη στην ηλικία της. Να πλένει τα δόντια της καλά, να μάθει ποδηλατάκι, να φτιάξει το πρώτο της παζλ, να μιλάει και Ελληνικά, κλπ. Θα τα κάνει όλα αυτά και θα είναι ήδη στο δημοτικό, όταν θα θέλω να της μάθω να γράφει στα Ελληνικά, που θα γίνει κι αυτό με τη σειρά του, για να πάει μετά στο γυμνάσιο και να έχω τις ίδιες έγνοιες όπως τώρα με τη μεγάλη. Εντωμεταξύ, το μωρό που ήταν, δεν θα υπάρχει πια. Θα βλέπω φωτογραφίες και θα το νοσταλγώ, όπως νοσταλγώ την παιδική ηλικία της μεγάλης μου κόρης. Δεν την έζησα αρκετά, αν και ήμουν συνέχεια μαζί της. Γιατί συνέβη αυτό;
Κοιτούσα το μέλλον της, να την ετοιμάσω για το αύριο, και μου διέφευγε το παρόν της. Έπρεπε να σταματάω, να κάνω μεγάλες παύσεις, να εισπνέω βαθιά την παρουσία της. Έκανα παύσεις, αλλά ήταν σύντομες. Σταματούσα μόνο όταν κάτι από την παιδικότητά της με εντυπωσίαζε. Όχι για την ίδια την παιδικότητά της που θα έληγε σύντομα, όπως και η εφηβικότητα της μεγάλης μου κόρης θα λήξει εντός ολίγου, όπως και η ίδια μου η ζωή αργά ή γρήγορα.
Το ίδιο, λοιπόν, δεν θα έπρεπε να κάνω και για μένα, για τη γυναίκα μου, τους φίλους μου, τον κόσμο που αγαπώ και μπορώ να χαρώ, όσο είμαι καλά και υπάρχω; Να σταματάω και να χαίρομαι ό,τι έχω για όσο το έχω, αντί να θέλω κι άλλο;
Το ίδιο δεν θα έπρεπε να κάνουμε όλοι;

"Αν ήμουν πλούσιος"

Είναι ένα παιχνίδι της σκέψης που έκανα από παιδί παραμονές πρωτοχρονιάς με το κρατικό λαχείο που ήταν παράδοση να παίρνουμε στην οικογένεια. Συνέχισα να παίρνω το πρωτοχρονιάτικο λαχείο στα φοιτητικά μου χρόνια μέχρι που αποφάσισα τη στατιστική του απιθανότητα. Δεν σταμάτησα, όμως, να παίζω αυτό το παιχνίδι της σκέψης, σαν καθαρή υπόθεση εργασίας:
Τι θα έκανα αν ήμουν πλούσιος;
Μιλάμε για πολύ πλούσιος, τόσο που να μπορώ να κάνω ό,τι θέλω. Αυτό ήταν άλλωστε το αντικείμενο του παιχνιδιού: η νοητή απελευθέρωση της επιθυμίας. Να καταλάβω τι θέλω πραγματικά, ανεξάρτητα από την οικονομική μου κατάσταση.

Η κατάστασή μου, όπως και των περισσότερων, δεν διακρίνεται από τις πλουσιοπάροχες ευκαιρίες της. Συμβαίνει μάλλον το αντίθετο.
Οι πιο πολλοί αντιμετωπίζουμε δυσκολίες που μπορεί να μας εγκλωβίσουν και να χάσουμε την προοπτική μας. Να τρέχουμε πίσω από την επόμενη προθεσμία του δανείου μας και να ονειρευόμαστε τραπεζοθυρίδες, ενώ είχαμε άλλα όνειρα στη ζωή, που τώρα έχουμε ξεχάσει.

Η ζωή, όμως, χωρίς «όνειρο» δεν έχει πυξίδα. Γινόμαστε έρμαιο των καταστάσεων, χάνουμε τον εαυτό μας και πνιγόμαστε σε μια κουταλιά νερό, ανήμποροι να ανοίξουμε πανιά, αφού δεν ξέρουμε πού πάμε.

Η αντιξοότητα που αντιμετωπίζουμε είναι συχνά τέτοια που μόνο με ένα άλμα της σκέψης μπορούμε να βγούμε από αυτήν, να φανταστούμε κάτι άλλο, μιαν άλλη πραγματικότητα, με εμάς, ας πούμε, πλούσιους, αποδεσμευμένους από τη μέγγενη, για να (ξανα)βρούμε τι θέλουμε πραγματικά.

Όσο κι αν είναι εξωπραγματικό αυτό το παιχνίδι της σκέψης, άλλο τόσο βοηθάει να χαράξουμε ρότα μέσα στην αντίξοη πραγματικότητα και να πάρουμε μια πορεία που να μας κρατάει κοντά στον εαυτό μας, αντί να μας απομακρύνει από αυτόν.
Προφανώς, δεν θα καταφέρουμε παρά ελάχιστα από αυτά που «ονειρευόμαστε», αλλά έστω κι αυτό το λίγο θα είναι μέρος του «ονείρου» μας και θα είναι όλο δικό μας.